- ''Μύλος του Γαζέπη''

Ο «Μύλος του Γαζέπη», ο οποίος βρίσκεται στη διακλάδωση του επαρχιακού οδικού δικτύου, στην είσοδο του οικισμού. Ο μύλος έχει κηρυχθεί προστατευόμενο μνημείο (από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων).

- ''Δημοτικό Διαμέρισμα Νιπιδιτού''

Στο δημοτικό διαμέρισμα Νιπιδιτού ανήκει και ο οικισμός Ρουσσοχωρίων. Ακολουθώντας το δρόμο με ανατολική κατεύθυνση από το Αρκαλοχώρι και τον οδικό άξονα που οδηγεί προς τη Βιάννο μέσω Παναγιάς και Εμπάρου στο δεύτερο περίπου χιλιόμετρο, συναντάμε μια μικρή και γραφική εκκλησία χωμένη στο πράσινο. Μπροστά στην εκκλησία μια διακλάδωση αριστερά οδηγεί στους δυο λόφους πάνω στους οποίους είναι χτισμένο το χωριό Ρουσοχώρια, σε υψόμετρο 380 μέτρων.

Η ιστορία του χωριού πρέπει να ξεκινά από τα πολύ παλιά χρόνια όπως δείχνουν τα ερείπια που βρίσκονται διάσπαρτα στην περιφέρειά του. Η ονομασία του χωριού απαντάται σε νοταριακό έγγραφο του 1280. Το χωριό υπήρξε φέουδο σε οικογένεια του γένους των «Querini».

Επιστρέφουμε στον κεντρικό δρόμο και συνεχίζοντας προς τα ανατολικά φτάνουμε στο μεγάλο σταυροδρόμι από όπου μπορούμε να ακολουθήσουμε διάφορες διαδρομές προς διαφορετικές κατευθύνσεις.

Ο πρώτος δρόμος δεξιά οδηγεί στο χωριό Αυλή που ανήκει στο δημοτικό διαμέρισμα των Κασσάνων και για το οποίο έχει ήδη γίνει αναφορά. Ο αμέσως επόμενος δρόμος με ελαφρά δεξιά απόκλιση οδηγεί προς το δημοτικό διαμέρισμα της Παναγιάς. Ο δρόμος ακριβώς ευθεία οδηγεί στο χωριό Νηπηδητός (ή Νιπιδιτός) που είναι ένα από τα κεφαλοχώρια και η έδρα της παλιάς κοινότητας.

Το χωριό Νιπιδιτός έχει μακρότατη ιστορία. Η ονομασία του χωριού θεωρείται ότι είναι προελληνική. Σε βενετσιάνικα έγγραφα απαντάται με τη γραφή «Ipidhito». Στις δοκιμαστικές ανασκαφές που έγιναν στο χωριό αποκαλύφθηκαν ευρήματα που αποδεικνύουν την προελληνική κατοίκηση του χωριού.

Είναι χτισμένο στο νότιο πρανές των Λασηθιώτικων βουνών και δεσπόζει στο γόνιμο οροπέδιο το οποίο μοιράζεται από τα νότια και ανατολικά με την Παναγιά, ενώ από τη δυτική και βόρεια πλευρά ανοίγεται η μεγάλη πεδιάδα του Καστελίου και του Αρκαλοχωρίου. Η θέση του χωριού εποπτεύει τους χώρους αυτούς, πράγμα που κάνει κατανοητή τη συμμετοχή του χωριού στους σε όλους απελευθερωτικούς αγώνες της Κρήτης.

Από τη μέση του κάμπου διέρχεται ο πανάρχαιος μινωικός δρόμος που σήμερα ονομάζεται «Περατόστρατα» και οδηγούσε προς τα ιερά της Σύμης, του Μύρτου και της Ιεράπετρας κατά την αρχαιότητα. Από το μέσον του χωριού περίπου παίρνουμε τον κατηφορικό νότιο δρόμο για να διασχίσουμε τους ελαιώνες και να περάσουμε στο τελευταίο δημοτικό διαμέρισμα της Παναγιάς.

Ο συνολικός πληθυσμός του δ.δ. Νιπιδιτού σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της απογραφής του 2001 ,ανέρχεται σε 615 κατοίκους, όπου 309 είναι άρρενες και 306 γυναίκες. Ποσοστό 79% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού ασχολείται με τον πρωτογενή τομέα, το 2,2 % ασχολείται με το δευτερογενή τομέα και το ποσοστό που απασχολείται στον τριτογενή τομέα ανέρχεται σε 18,6%.

Το δημοτικό διαμέρισμα είναι κατ' εξοχήν γεωργικό - κτηνοτροφικό και η οικονομία του στηρίζεται κατά κύριο λόγο στα ελαιοκομικά προϊόντα. Η οικονομία του δ.δ. Νιπιδιτού στηρίζεται κατά κύριο λόγο στον κλάδο της γεωργίας, καθώς οι γεωργικές και κτηνοτροφικές εκτάσεις καλύπτουν το 98% της συνολικής έκτασης του. Τα κύρια παραγόμενα προϊόντα είναι: το λάδι, η σταφίδα, η σουλτανίνα, , σιτηρά, λαχανικά, τυρί, γάλα, κρέας κ.α. Υπάρχει επίσης μικρή ανάπτυξη του κλάδου των υπηρεσιών, και του εμπορίου.

Ο φυσικός πλούτος του δ.δ. και οι δυνατότητες αξιοποίησης μέσω προγραμμάτων αγροτουρισμού, οικοτουρισμού, περιπατητικού τουρισμού, γεωργο-περιβαλλοντικών εφαρμογών, εναλλαγής της συμβατικής με βιολογική γεωργία κλπ. Οι παραπάνω δυνατότητες αφορούν στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής και γίνονται προσπάθειες με δειλά βήματα για την αξιοποίηση τους.

Ο οικισμός του Νιπιδιτού, λόγω του τρόπου οικοδόμησής του παρουσιάζει ανοικτούς χώρους σε διάφορα επίπεδα. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν τρεις βασικοί ανοικτοί χώροι, οι οποίοι είναι : η κεντρική πλατεία του χωριού (με την πέτρινη βρύση), η πάνω πλατεία (πλατεία του παλιού σχολείου) και ο χώρος της παιδικής χαράς, δίπλα στο χώρο του ιερού ναού των Αγ. Θεοδώρων.

Στον οικισμό υπάρχουν επίσης χώροι πρασίνου, οι οποίοι έχουν διαμορφωθεί με ενέργειες του πολιτιστικού συλλόγου Νιπιδιτού . Δύο από αυτούς βρίσκονται στα όρια του οικισμού και συγκεκριμένα: α) στην είσοδο του οικισμού, δίπλα στο χώρο του γηπέδου 8x8 και β) στο ψηλότερο τμήμα του οικισμού, προς την κορυφή του βουνού στην πλαγιά του οποίου έχει διαμορφωθεί ο οικισμός. Τέλος, υπάρχει ένας πολύ μικρός χώρος πρασίνου, στο πάνω τμήμα του οικισμού, δίπλα στον ιερό ναό του Αγ. Παντελεήμονα (ο ναός ανακαινίστηκε πριν από 3 χρόνια, σε συνεργασία με την αρχαιολογική Υπηρεσία).

Σε ότι αφορά την πεζοδρόμηση, στο εσωτερικό του οικισμού, έχει κατασκευαστεί ένα δίκτυο πεζοδρόμων, σε δύο θέσεις του οικισμού. Το πρώτο τμήμα βρίσκεται στην περιοχή γύρω από τον ιερό ναό του Αγ. Παντελεήμονα και συνδυάστηκε με τις εργασίες που πραγματοποίησε παλαιότερα η αρχαιολογική Υπηρεσία για τη συντήρηση και ανάδειξη του ιερού ναού. Το δεύτερο τμήμα περιελάμβανε δρόμους που εμφανίζουν πολύ απότομες κλίσεις. Η τοποθέτηση των κυβόλιθων, βελτίωσε την κατάσταση, αναβαθμίζοντας συνολικά την περιοχή.

- ''ο Νιπιδιτός''

Μεγάλο χωριό σκαλωμένο στις δυτικές πλαγιές των Λασιθιώτικων βουνών. Στην παλιότερη γεωγραφική διαίρεση ανήκε στην επαρχία Πεδιάδος.Χτισμένο σε υψόμετρο 367 μέτρων απέχει από το Αρκαλοχώρι λίγο περισσότερο από εφτάμισι χιλιόμετρα, παρακάμπτοντας στο τοπωνύμιο «του Γαζέπη ο Μύλος» αριστερά από τον οδικό άξονα προς Βιάννο

Το όνομα του χωριού εικάζεται ότι είναι προελληνικό. Πιθανόν η αρχική γραφή να ήταν «Ιπηδητός», εξάλλου σε βενετσιάνικα έγγραφα απαντάται με τη γραφή «Ipidhito». Δεν γνωρίζουμε τη σημασία της προελληνικής ονομασίας του. Ο Νικόλαος Πλάτων στις δοκιμαστικές ανασκαφές του 1956 έφερε στο φως, εκτός από τον επιμήκη λακκοειδή τάφο με τα σημαντικά ευρήματα και ένα μεγαλιθικό κτήριο τετραγώνου σχήματος της Υστερομινωικής Ι εποχής (1560 - 1460 π.χ.).Από το γεγονός αυτό συμπεραίνει την προελληνική προέλευση του ονόματος που κατά την άποψή του ήταν εξ αρχής «Νηπηδητός».

Η άποψη του μελετητή Γ. Μαλεφιτσάκη (περιοδικό ΟΝΟΜΑΤΑ Τεύχος 13 σελ. 167 Αθήνα 1989 - 90), ότι δηλαδή η προέλευση του ονόματος είναι καθαρά ελληνική αφού διακρίνονται οι λέξεις από τις οποίες παράγεται. Αυτές είναι το αρνητικό μόριο νη (στερητικό μόριο) και τη λέξη πηδή δηλαδή πηγή. Από τη σύνθεση των λέξεων αυτών προέρχεται το επίθετο νηπηδής δηλαδή ο ξερός, ο άνυδρος, αυτός που δεν έχει πηγές. Επομένως,το όνομα πρέπει να γράφεται με Η και όχι με Ι και σημαίνει τον τόπο που δεν έχει νερό, δηλαδή τον ξερότοπο.

Η ιστορία του χωριού ακολουθεί αυτήν της ευρύτερης περιοχής. Δυστυχώς αν και τα ευρήματα από τις ανασκαφές δείχνουν ότι το χωριό υπάρχει από τα υστερομινωικά χρόνια, δεν έχουμε καμία αναφορά σε πινακίδες ή σε κείμενα συνθηκών που να ταυτίζουν τον αρχαίο οικισμό. Η πιθανότητα βέβαια να ονομαζόταν διαφορετικά ο οικισμός και να μην γνωρίζουμε την ορθή ονομασία του, είναι μεγάλη. Επίσης πιθανό είναι ότι ο οικισμός ανήκε στη χώρα των Αρκάδων.

Οι πρώτες γραπτές πηγές που αναφέρονται στο χωριό είναι ενετικές (1577- Fr. Barozzi). Εκτοτε αναφέρεται σε όλες τις βενετσιάνικες και οθωμανικές απογραφές και φυσικά τις ελληνικές. Θαυμάσιο τέλος είναι το περιβάλλον του χωριού με τα πλούσια δώρα της φύσης.